फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंग म्हणजे काय? जाणून घ्या काय आहे दोन्ही मध्ये फरक !किती पडतात प्रकार !

फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंग म्हणजे काय?

1)फ्यूचर ट्रेडिंग (Futures Trading):

फ्यूचर ट्रेडिंग हे एक करार (contract) आहे ज्यामध्ये दोन पक्ष भविष्यात ठराविक किंमत आणि ठराविक तारखेला एक विशिष्ट मालमत्ता (asset) खरेदी किंवा विकण्याचे मान्य करतात.

फ्यूचर ट्रेडिंगची वैशिष्ट्ये:

1. कराराची बंधनकारकता (Obligation): फ्यूचर करारामध्ये खरेदीदार आणि विक्रेता दोघेही ठराविक किंमतीवर आणि तारखेला खरेदी किंवा विक्री करणे बंधनकारक असते.
2. मार्जिन (Margin): फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये गुंतवणूकदारांना प्रारंभिक मार्जिन रक्कम भरावी लागते. तसेच, मार्क टू मार्केट (mark to market) प्रक्रियेनुसार दररोजच्या किंमतीतील बदलांमुळे मार्जिन समायोजन केले जाते.
3. लिवरेज (Leverage): फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये लिवरेजद्वारे कमी भांडवलाने मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करता येते.
4. विभिन्न मालमत्ता (Various Assets): फ्यूचर ट्रेडिंग विविध मालमत्तांवर करता येते, जसे की कमोडिटी (सोने, चांदी, तेल), शेअर्स, चलन, आणि निर्देशांक (index).

ऑप्शंस ट्रेडिंग (Options Trading):

ऑप्शंस ट्रेडिंग म्हणजे एक प्रकारचा वित्तीय व्यवहार आहे ज्यामध्ये गुंतवणूकदारांना एक विशिष्ट किंमत आणि विशिष्ट कालावधीपर्यंत एक ठराविक मालमत्ता विकत घेण्याची किंवा विकण्याची परवानगी मिळते, परंतु त्यांना हे करण्याचे बंधन नसते.

ऑप्शंस ट्रेडिंगची वैशिष्ट्ये:

1. अधिकार (Right) आणि बंधन नाही (No Obligation): ऑप्शंस धारकाला खरेदी किंवा विक्री करण्याचा अधिकार असतो, परंतु ते करण्याचे बंधन नसते.
2. कॉल ऑप्शन (Call Option): हे ऑप्शन धारकाला भविष्यात ठराविक किंमतीत मालमत्ता विकत घेण्याचा अधिकार देते.
3. पुट ऑप्शन (Put Option): हे ऑप्शन धारकाला भविष्यात ठराविक किंमतीत मालमत्ता विकण्याचा अधिकार देते.
4. प्रिमियम (Premium): ऑप्शंस कॉन्ट्रॅक्ट खरेदी करण्यासाठी भरलेली रक्कम प्रीमियम म्हणून ओळखली जाते.
5. स्ट्राइक प्राइस (Strike Price): ऑप्शन कॉन्ट्रॅक्टमध्ये नमूद केलेली किंमत, ज्यावरून मालमत्तेचे खरेदी किंवा विक्री करण्याचा हक्क आहे.
6. एक्स्पायरी डेट (Expiry Date): ऑप्शन कॉन्ट्रॅक्टची समाप्ती तारीख, ज्यावर किंवा त्यापूर्वी ऑप्शनचा वापर करावा लागतो.

फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंगमधील फरक:

1. बंधनकारकता: फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये करार बंधनकारक असतो, तर ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये केवळ अधिकार असतो.
2. जोखीम: फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये जोखीम अधिक असते कारण खरेदीदार आणि विक्रेत्यांना करार पूर्ण करणे बंधनकारक असते, तर ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये प्रीमियमच्या रकमेपुरते नुकसान मर्यादित असते.
3. प्रिमियम: ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये प्रीमियम भरावा लागतो, तर फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये प्रारंभिक मार्जिन भरावे लागते.
4. लिवरेज: दोन्ही प्रकारच्या ट्रेडिंगमध्ये लिवरेजचा वापर केला जातो, परंतु फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये लिवरेज अधिक असतो.

फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंग हे वित्तीय साधने गुंतवणूकदारांना विविध व्यापाराच्या संधी उपलब्ध करून देतात. फ्यूचर ट्रेडिंगमध्ये करार बंधनकारक असल्याने जोखीम अधिक असते, तर ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये केवळ प्रीमियम भरून अधिकार मिळतो आणि जोखीम मर्यादित असते. दोन्ही प्रकारच्या ट्रेडिंगमध्ये लिवरेजचा वापर केला जातो आणि गुंतवणूकदारांना त्यांच्या उद्दिष्टानुसार आणि जोखीम सहनशक्तीनुसार योग्य साधन निवडता येते.

फ्यूचर ट्रेडिंगमधील मार्जिन नियम:

फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये मार्जिन नियम हे महत्त्वपूर्ण घटक असतात, कारण ते गुंतवणूकदारांना त्यांची जोखीम आणि नफा नियंत्रित करण्यास मदत करतात. मार्जिन नियमांचे पालन केल्याने बाजारातील स्थिरता राखण्यास आणि संभाव्य नुकसानीच्या परिस्थितीत व्यवस्थापनास मदत होते. येथे फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंगमधील मार्जिन नियमांची माहिती दिली आहे:

1. प्रारंभिक मार्जिन (Initial Margin):
   • वर्णन: फ्यूचर कॉन्ट्रॅक्टमध्ये प्रवेश करण्यासाठी गुंतवणूकदाराला प्रारंभिक मार्जिन म्हणून ठराविक रक्कम जमा करावी लागते. ही रक्कम ट्रेडिंग खातेधारकाने भरावी लागते आणि ती कॉन्ट्रॅक्टच्या एकूण मूल्यासाठी काही टक्केवारी असते.
   • उदाहरण: जर कॉन्ट्रॅक्टची एकूण किंमत $10,000 असेल आणि प्रारंभिक मार्जिन 10% असेल, तर गुंतवणूकदाराला $1,000 जमा करावे लागते.
2. मार्क टू मार्केट (Mark to Market):
   • वर्णन: फ्यूचर कॉन्ट्रॅक्ट्सची किंमत दररोज बदलते आणि त्या बदलानुसार ट्रेडिंग खात्यातील मार्जिनची समायोजन केली जाते. या प्रक्रियेला मार्क टू मार्केट म्हणतात.
   • फायदा: हे नियमित समायोजन नुकसानीची जोखीम कमी करते आणि खात्यातील शिल्लक अद्ययावत ठेवते.
3. मेंटेनन्स मार्जिन (Maintenance Margin):
   • वर्णन: मार्क टू मार्केट प्रक्रियेमध्ये, खात्यातील शिल्लक मेंटेनन्स मार्जिनपेक्षा कमी झाल्यास, गुंतवणूकदाराला अतिरिक्त रक्कम जमा करावी लागते. ही प्रक्रिया मार्जिन कॉल म्हणून ओळखली जाते.
   • उदाहरण: जर मेंटेनन्स मार्जिन $800 असेल आणि खात्यातील शिल्लक $700 झाल्यास, गुंतवणूकदाराला किमान $100 अधिक जमा करावे लागते.
4. मार्जिन कॉल (Margin Call):
   • वर्णन: मेंटेनन्स मार्जिनपेक्षा खात्यातील शिल्लक कमी झाल्यास, दलाल (broker) गुंतवणूकदाराला अधिक मार्जिन जमा करण्याचा सूचित करतो. जर गुंतवणूकदाराने आवश्यक मार्जिन जमा केले नाही, तर दलाल गुंतवणूकदाराची पोझिशन बंद करू शकतो.
   • फायदा: मार्जिन कॉलमुळे नुकसानीची जोखीम कमी होते आणि खात्यातील स्थिरता राखली जाते.

ऑप्शंस ट्रेडिंगमधील मार्जिन नियम:

1. 1. लिखाणासाठी मार्जिन (Margin for Writing Options):
      • वर्णन: ऑप्शंसचे लेखक (writers) कॉल किंवा पुट ऑप्शन विकताना, त्यांना मार्जिन जमा करावे लागते कारण त्यांच्या पोझिशनमुळे संभाव्य नुकसान होऊ शकते.
      • मार्जिन गणना: मार्जिनची रक्कम ऑप्शनच्या प्रकारानुसार आणि स्ट्राइक प्राइसच्या आधारावर ठरवली जाते.
   2. नेकेड कॉल/पुट लेखन (Naked Call/Put Writing):
      • वर्णन: नेकेड कॉल किंवा पुट लेखन म्हणजे गुंतवणूकदाराने त्याच्याकडे असलेल्या मालमत्तेशिवाय ऑप्शंस विकणे. यामध्ये जोखीम जास्त असते, म्हणून मार्जिन जास्त असते.
      • जोखीम व्यवस्थापन: दलाल मार्जिन नियम कडकपणे लागू करतात आणि नेकेड लेखनाच्या पोझिशनसाठी उच्च मार्जिनची आवश्यकता असते.
   3. स्प्रेड पोझिशन्स (Spread Positions):
      • वर्णन: स्प्रेड पोझिशन्स म्हणजे गुंतवणूकदाराने दोन भिन्न स्ट्राइक प्राइसच्या ऑप्शंस खरेदी आणि विक्री करणे. यामुळे जोखीम कमी होते आणि मार्जिनची रक्कमही कमी असते.
      • उदाहरण: बुल कॉल स्प्रेड किंवा बेअर पुट स्प्रेडमध्ये मार्जिन कमी असते कारण नुकसानीची जोखीम मर्यादित असते.

मार्जिन नियम फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये गुंतवणूकदारांना जोखीम व्यवस्थापन आणि बाजारातील स्थिरता राखण्यास मदत करतात. प्रारंभिक मार्जिन, मार्क टू मार्केट, मेंटेनन्स मार्जिन आणि मार्जिन कॉल हे फ्यूचर ट्रेडिंगमधील महत्त्वाचे घटक आहेत. ऑप्शंस ट्रेडिंगमध्ये ऑप्शंस लेखनासाठी मार्जिन, नेकेड कॉल/पुट लेखन, आणि स्प्रेड पोझिशन्ससाठी मार्जिन नियम लागू होतात. योग्य मार्जिन व्यवस्थापनामुळे गुंतवणूकदारांच्या पोझिशन्स सुरक्षित राहतात आणि संभाव्य नुकसान कमी होते.

मार्जिन प्रकार किती ?

मार्जिन (Margin) हे वित्तीय बाजारातील एक महत्त्वपूर्ण अंग आहे ज्याचा उपयोग विशेषतः गुंतवणूक (trading) मध्ये केला जातो. मार्जिन विभागात विभाजित केला जातो आणि प्रत्येक मार्जिन प्रकारात अनेक उपयोग आहेत. या मार्जिन प्रकारांचे मुख्य आणि महत्त्वपूर्ण आणि त्यांच्यावर थेट असलेले उपयोग खालीलप्रमाणे आहेत.

1. प्रारंभिक मार्जिन (Initial Margin):
   • वर्णन: प्रारंभिक मार्जिन हे त्या रक्कम आहे ज्याचा व्यक्ती फ्यूचर्स कॉन्ट्रॅक्टस, ऑप्शंस कॉन्ट्रॅक्टस, ऑयल, विदिशी मुद्रा, व साधारण बाजारातील इतर संबंधित कंट्रॅक्टस मध्ये केलेल्या गुंतवणुकद्वारे अचूकता पार करतो.
   • उपयोग: तो नुकसान पासुन सुरक्षिततेत काम आले जाते, त्याची गुंतवणुक करणाऱ्याच्या व्यवस्थापनाच्या आवश्यकतेस संबंधित करतो.
2. मेंटेनन्स मार्जिन (Maintenance Margin):
   • वर्णन: मेंटेनन्स मार्जिन हे त्या न्यूनतम रक्कम आहे ज्याने व्यक्ती त्याच्या गुंतवणुकामध्ये बंद असलेल्या व्यवस्थापना नकारात्मक निकासी प्राप्त करतो.
   • उपयोग: याची मदत दाखवते की तो त्याच्या गुंतवणुकामध्ये लांब ठेवू शकतो, त्यांच्या न्यूनतम अपेक्षा करतो.
3. विसर्जन मार्जिन (Variation Margin):
   • वर्णन: विसर्जन मार्जिन हे एक रक्कम आहे ज्याने व्यक्ती त्याच्या व्यवस्थापनामध्ये पुनरावलोकन केले गेले असल्याची सांगते.
   • उपयोग: याची मदत दाखवते की तो त्याच्या व्यवस्थापनामध्ये नुकसान पासून विराम करू शकतो.
4. मार्जिन कॉल (Margin Call):
   • वर्णन: मार्जिन कॉल हे तो एक परंपरागत जेथे व्यक्ती परिस्थितिवरती सकाळज व्यवस्थापनामध्ये असलेल्या उपयुक्त रक्कम प्रदर्शित करू शकतो.फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंग
   • उपयोग: याची मदत दाखवते की तो त्याच्या व्यवस्थापनामध्ये नुकसान पासून बचत करू शकतो.

मार्जिन ट्रेडिंग फायदे:

मार्जिन ट्रेडिंग (Margin Trading) अनेक वित्तीय आणि व्यावसायिक लाभांसाठी एक उत्तम साधन आहे. खासकरून फॉरेक्स (Forex), शेअर बाजार, कमोडिटीज आणि क्रिप्टोकरेंसीजवर त्याचा प्रभावास आहे. खासगी, मार्जिन ट्रेडिंगच्या खास फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

•  मार्जिन ट्रेडिंगने व्यापाराची स्थिरता आणि लघु स्थिरता प्रदान करते. त्यामुळे, व्यापारकर्त्यांना आपल्या व्यवसायातील अनुपाताची वापरी सक्षमता मिळते आणि त्यांच्यासह जास्त नुकसान निवडता येते.
•  मार्जिन ट्रेडिंगने व्यापारकर्त्यांना अधिक निवेश करण्याची संधी देते ज्यामुळे त्यांना संयमित वितरणाची तुलना करण्यात मदत होते. ते आपल्या व्यापाराच्या मागील आणि भविष्यातील व्यवस्थापनाच्या तत्त्वावर सर्वोत्तम वापर करतात.
•  मार्जिन ट्रेडिंगने व्यापारकर्त्यांना गुंतवणुक करण्यासाठी एक सुलभ विधान प्रदान करते. ते सर्व व्यापारी योग्यतेच्या विभागात अन्यथा बदलतात.
• मार्जिन ट्रेडिंगने व्यापारकर्त्यांना अधिक वित्तीय अंतरण आणि अधिक विश्वसनीयता प्रदान करते. त्यामुळे, आपण अधिक पूर्णता आणि प्रतिस्थापन देखील संवेदनशील असतो.
•  मार्जिन ट्रेडिंगने व्यापारकर्त्यांना व्यावसायिक विविध खूप जरूरी आहे असतात.फ्यूचर आणि ऑप्शंस ट्रेडिंग.

हे हि वाचा

• डिवीडंड म्हणजे काय?Investing in dividend stocks for passive income
• म्युच्युअल फंड मध्ये गुंतवणूक करणे झाले सोपे
• 10 business ideas under 10lakh! १० लाख रुपयांच्या आत