डिवीडंड म्हणजे काय?
डिवीडंड हा एक आर्थिक संकल्पना आहे, जो एखाद्या कंपनीच्या नफा किंवा उत्पन्नातून शेअरधारकांना दिल्या जाणाऱ्या लाभांशाला संदर्भित करतो. डिवीडंड ही एक रक्कम असते जी कंपनी आपल्या नफ्यातून ठराविक काळानंतर आपल्या शेअरधारकांना देते. डिवीडंड देण्याचा निर्णय कंपनीचा संचालक मंडळ घेतो आणि हा लाभांश रोखीने, अतिरिक्त शेअरांच्या रूपाने किंवा इतर कोणत्याही मालमत्तेच्या रूपाने दिला जाऊ शकतो.
डिवीडंडचे प्रकार:
- रोख डिवीडंड (Cash Dividend): यामध्ये शेअरधारकांना रोख स्वरूपात डिवीडंड दिला जातो.
- शेअर डिवीडंड (Stock Dividend): यामध्ये शेअरधारकांना अतिरिक्त शेअर दिले जातात.
- मालमत्ता डिवीडंड (Property Dividend): यामध्ये रोख किंवा शेअर्सच्या ऐवजी अन्य मालमत्तेच्या स्वरूपात डिवीडंड दिला जातो.
डिवीडंडचे महत्त्व:
- शेअरधारकांचे उत्पन्न: डिवीडंड शेअरधारकांसाठी नियमित उत्पन्नाचा स्रोत असतो.
- गुंतवणूक आकर्षक: नियमित डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांच्या शेअर्सना गुंतवणूकदारांकडून अधिक मागणी असते.
- कंपनीचा विश्वासार्हता: डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांना अधिक विश्वासार्ह आणि आर्थिक दृष्ट्या स्थिर मानले जाते.
कसा मिळतो डिवीडंड?
डिवीडंड मिळवण्याची प्रक्रिया साधारणपणे खालीलप्रमाणे असते:
- डिवीडंड घोषणा: कंपनीचा संचालक मंडळ डिवीडंड देण्याचा निर्णय घेतो आणि तो अधिकृतपणे जाहीर केला जातो. या घोषणेमध्ये डिवीडंडची रक्कम, देण्याची तारीख, आणि पात्रता तारीख (Record Date) असते.
- पात्रता तारीख (Record Date): या तारखेपर्यंत ज्यांनी कंपनीचे शेअर्स विकत घेतले आहेत ते डिवीडंड मिळवण्यासाठी पात्र ठरतात. या तारखेपासून शेअर्स विकत घेतल्यास डिवीडंड मिळत नाही.
- एक्स-डिवीडंड तारीख (Ex-Dividend Date): पात्रता तारखेच्या एक-दोन दिवस आधीची तारीख. या तारखेपासून शेअर्स विकत घेतल्यास त्या शेअर्ससाठी डिवीडंड मिळत नाही.
- डिवीडंड देण्याची तारीख (Payment Date): ही ती तारीख असते ज्यादिवशी कंपनी डिवीडंड देण्यास सुरुवात करते. या दिवशी शेअरधारकांच्या खात्यावर डिवीडंड जमा केला जातो.
उदाहरण:
समजा, एका कंपनीने 1 जुलैला जाहीर केले की ते 31 जुलैला 5 रुपये प्रति शेअर डिवीडंड देतील. त्यांनी घोषित केले की पात्रता तारीख 15 जुलै असेल. यामुळे, 15 जुलैपर्यंत जे लोक कंपनीचे शेअर्स धारक असतील, त्यांना डिवीडंड मिळेल.
- घोषणा तारीख: 1 जुलै
- पात्रता तारीख: 15 जुलै
- एक्स-डिवीडंड तारीख: 13 जुलै (साधारणपणे पात्रता तारखेच्या दोन दिवस आधी)
- डिवीडंड देण्याची तारीख: 31 जुलै
डिवीडंड मिळण्याची प्रक्रिया:
- बँक खात्यात: जर तुमचे शेअर्स इलेक्ट्रॉनिक फॉर्ममध्ये (Demat Account) असतील, तर डिवीडंड तुमच्या नोंदणीकृत बँक खात्यात थेट जमा केला जातो.
- चेकद्वारे: काहीवेळा कंपनी डिवीडंड चेकद्वारेही पाठवू शकते.
डिवीडंड तपासण्यासाठी तुम्ही खालील पायऱ्या अनुसरण करू शकता:
1. ब्रोकर पोर्टलवर लॉगिन करा:
तुम्ही ज्या ब्रोकरकडे (जसे की Zerodha, Upstox, ICICI Direct, HDFC Securities इ.) तुमचे शेअर्स खाते आहे, त्यांच्या वेबसाइटवर किंवा मोबाइल अॅपवर लॉगिन करा.
2. खाते स्टेटमेंट तपासा:
तुमच्या ब्रोकर खात्याचे स्टेटमेंट किंवा होल्डिंग्स तपासा. बऱ्याचदा तुम्हाला तुमच्या शेअर्ससह मिळालेल्या डिवीडंडची माहिती तिथे मिळेल.
3. बँक खात्याचा स्टेटमेंट तपासा:
तुमच्या नोंदणीकृत बँक खात्याचा स्टेटमेंट तपासा. कंपनी जेव्हा डिवीडंड देते तेव्हा ती रक्कम तुमच्या बँक खात्यात थेट जमा होते. तिथे तुम्हाला “DIV” किंवा “Dividend” म्हणून ओळखणारी एंट्री दिसू शकते.
4. कंपनीच्या वेबसाइटवर तपासा:
तुम्ही ज्या कंपनीचे शेअर्स धारक आहात, त्या कंपनीच्या वेबसाइटवर डिवीडंड संबंधित माहिती उपलब्ध असते. तिथे तुम्हाला डिवीडंड घोषणेसंबंधी माहिती आणि पात्रता तारखा मिळू शकतात.
5. BSE/NSE वेबसाइटवर तपासा:
बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज (BSE) आणि नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE) च्या वेबसाइट्सवर सुद्धा डिवीडंड संबंधित माहिती उपलब्ध असते. तुम्ही तिथे कंपनीच्या नावाने शोधू शकता आणि डिवीडंड घोषणेसंबंधी माहिती मिळवू शकता.
6. डिपॉझिटरीच्या वेबसाइटवर तपासा (NSDL/CDSL):
जर तुमचे शेअर्स Demat Account मध्ये असतील तर तुम्ही NSDL किंवा CDSL च्या वेबसाइटवर लॉगिन करून तुमचे खाते तपासू शकता. तिथे डिवीडंड संबंधित माहिती मिळू शकते.
7. ईमेल आणि एसएमएस नोटिफिकेशन तपासा:
काही कंपन्या आणि ब्रोकर फर्म्स डिवीडंड संदर्भात ईमेल आणि एसएमएस नोटिफिकेशन्स पाठवतात. तुमच्या नोंदणीकृत ईमेल आयडी आणि मोबाइल नंबर तपासा.
8. वार्षिक अहवाल (Annual Report):
कंपनीच्या वार्षिक अहवालामध्ये देखील डिवीडंड संबंधित माहिती दिलेली असते. हा अहवाल कंपनीच्या वेबसाइटवरून डाउनलोड करता येऊ शकतो.
यापैकी कोणत्याही पद्धतीचा वापर करून तुम्ही तुमचा डिवीडंड तपासू शकता. जर काही अडचण आली, तर तुमच्या ब्रोकरशी संपर्क साधू शकता.
डिवीडंड मिळण्याचे फायदे :
1. नियमित उत्पन्न:
डिवीडंडमुळे शेअरधारकांना नियमित उत्पन्न मिळते, ज्यामुळे त्यांचे आर्थिक स्थैर्य वाढते. विशेषतः निवृत्ती घेतलेल्या किंवा नियमित उत्पन्नाच्या शोधात असलेल्या लोकांसाठी डिवीडंड अत्यंत फायदेशीर ठरतो.
2. गुंतवणूक परतावा:
डिवीडंड शेअरधारकांच्या गुंतवणुकीवर चांगला परतावा देतो. केवळ शेअर्सच्या किमती वाढीवर अवलंबून न राहता, डिवीडंडच्या माध्यमातून गुंतवणूकदारांना अतिरिक्त परतावा मिळतो.
3. विश्वासार्हता:
नियमित डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांना विश्वासार्ह मानले जाते. अशा कंपन्या आर्थिकदृष्ट्या स्थिर आणि नफा मिळवणाऱ्या असल्याचे सूचित करते.
4. कर लाभ:
काही देशांमध्ये, डिवीडंडवर कर सवलत मिळते. भारतातही, विशिष्ट मर्यादेपर्यंत डिवीडंडवर कर सवलत मिळू शकते, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना कर बचत होते.
5. गुंतवणूक आकर्षकता:
डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांचे शेअर्स अधिक आकर्षक मानले जातात. त्यामुळे अशा कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी करणाऱ्या गुंतवणूकदारांची संख्या वाढते, ज्यामुळे शेअरच्या किमतीतही वृद्धी होऊ शकते.
6. कंपनीच्या नफा वितरणाचे संकेत:
डिवीडंड देण्याने कंपनीचा नफा शेअरधारकांमध्ये वाटला जातो, ज्यामुळे शेअरधारकांना कंपनीच्या आर्थिक यशाचा थेट फायदा मिळतो.
7. आर्थिक शिस्त:
डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्या अधिक आर्थिक शिस्त पाळतात. त्यांनी त्यांच्या नफ्याचा योग्य वापर केला पाहिजे, ज्यामुळे आर्थिक व्यवस्थापन सुधारते.
8. प्रभावी पुनर्गुंतवणूक धोरण:
काही गुंतवणूकदार डिवीडंड पुनर्गुंतवणुकीचा वापर करून अधिक शेअर्स खरेदी करतात, ज्यामुळे त्यांच्या गुंतवणुकीचे मूल्य वाढते.
या कंपन्या देतात जास्त डिवीडंड:
जास्त डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्या निवडताना अनेक घटकांचा विचार करावा लागतो, जसे की कंपनीचा व्यवसाय, आर्थिक स्थिरता, आणि पूर्वीच्या डिवीडंड वितरणाचे इतिहास. खाली काही कंपन्या दिल्या आहेत, ज्या नियमितपणे चांगले डिवीडंड देण्याची ख्याती ठेवतात:
1. ITC Ltd.
- क्षेत्र: FMCG (Fast-Moving Consumer Goods), तंबाखू, कृषी.
- डिवीडंड यील्ड: ITC नियमितपणे चांगले डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांमध्ये गणली जाते, आणि यील्ड सुद्धा चांगली असते.
- विशेषता: कंपनी विविध उद्योगांमध्ये गुंतलेली आहे, ज्यामुळे त्याचे उत्पन्न स्त्रोत वेगवेगळ्या क्षेत्रांमधून येतात.
2. Coal India Ltd.
- क्षेत्र: कोळसा उत्पादन आणि खाणकाम.
- डिवीडंड यील्ड: Coal India सतत जास्त डिवीडंड देणारी सरकारी कंपनी आहे. त्यांचे वार्षिक डिवीडंड आकर्षक असते.
- विशेषता: कोळसा हा ऊर्जा उद्योगासाठी महत्त्वाचा स्रोत असल्यामुळे कंपनीला फायदा होतो.
3. Hindustan Zinc Ltd.
- क्षेत्र: खाणकाम (झिंक, लेड).
- डिवीडंड यील्ड: या कंपनीचा डिवीडंड यील्ड उच्च असतो आणि त्यांनी वार्षिक पातळीवर चांगले डिवीडंड दिलेले आहेत.
- विशेषता: मेटल आणि माइनिंग सेक्टरमध्ये असल्यामुळे कंपनीला सतत फायदा होत असतो.
4. ONGC (Oil and Natural Gas Corporation)
- क्षेत्र: तेल आणि वायू.
- डिवीडंड यील्ड: ONGC नेहमीच उच्च डिवीडंड देणाऱ्या सरकारी कंपन्यांमध्ये अग्रस्थानी असते.
- विशेषता: भारतातील प्रमुख तेल उत्पादक कंपनी असल्यामुळे त्यांचे उत्पन्न स्थिर असते.
5. Bajaj Auto Ltd.
- क्षेत्र: ऑटोमोबाईल (दुचाकी आणि तिनचाकी वाहने).
- डिवीडंड यील्ड: Bajaj Auto ने नियमितपणे चांगले डिवीडंड दिले आहे, आणि त्यांचे डिवीडंड यील्ड देखील आकर्षक आहे.
- विशेषता: देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात मजबूत उपस्थिती असल्यामुळे कंपनीला चांगले उत्पन्न मिळते.
6. Tata Consultancy Services (TCS)
- क्षेत्र: IT सेवा.
- डिवीडंड यील्ड: TCS ही भारतातील सर्वात मोठ्या आयटी कंपन्यांपैकी एक असून, त्यांनी वार्षिक पातळीवर चांगले डिवीडंड दिले आहेत.
- विशेषता: स्थिर नफा आणि जागतिक स्तरावर ग्राहक असण्यामुळे कंपनी नियमितपणे डिवीडंड देऊ शकते.
7. Infosys Ltd.
- क्षेत्र: IT सेवा.
- डिवीडंड यील्ड: Infosys देखील TCS प्रमाणेच नियमितपणे चांगले डिवीडंड देणाऱ्या कंपन्यांपैकी एक आहे.
- विशेषता: जागतिक बाजारपेठेतील सखोल अनुभव आणि प्रगत सेवा देऊन कंपनी सतत नफा कमावते.
8. HDFC Bank
- क्षेत्र: बँकिंग.
- डिवीडंड यील्ड: HDFC Bank हे भारतातील एक प्रमुख खाजगी बँक असून, त्याचा डिवीडंड यील्ड नियमितपणे चांगला असतो.
- विशेषता: बँकिंग क्षेत्रातील मजबूत स्थैर्य आणि विविध सेवा देण्याची क्षमता यामुळे कंपनीचा नफा सातत्याने वाढतो.
9. NTPC Ltd.
- क्षेत्र: वीज उत्पादन.
- डिवीडंड यील्ड: NTPC ही सरकारी कंपनी आहे, आणि ती नियमितपणे जास्त डिवीडंड देण्याची परंपरा ठेवते.
- विशेषता: भारतातील सर्वात मोठी वीज उत्पादक कंपनी म्हणून तिचे उत्पन्न स्थिर असते.
10. SBI (State Bank of India)
- क्षेत्र: बँकिंग आणि वित्तीय सेवा.
- डिवीडंड यील्ड: SBI देखील एक सरकारी बँक असून, त्यांनी नियमितपणे चांगले डिवीडंड दिलेले आहेत.
- विशेषता: मोठी ग्राहकवर्ग आणि विविध वित्तीय सेवांमुळे उत्पन्नाचे स्त्रोत खूप व्यापक आहेत.
वरील कंपन्या चांगले आणि स्थिर डिवीडंड देण्याच्या दृष्टीने ओळखल्या जातात. डिवीडंड यील्ड निवडताना, कंपनीचे आर्थिक स्थिती, तिचा व्यवसाय, आणि भविष्यातील वाढीच्या संधी यांचा विचार करणे महत्त्वाचे आहे.
हे ही वाचा
