पोल्ट्री फार्मिंग म्हणजे कोंबड्यांचे संगोपन, उत्पादन आणि विक्रीचा व्यवसाय, जो हल्लीच्या काळात एक फायदेशीर उद्योजकीय संधी म्हणून उभा राहिला आहे. योग्य नियोजन आणि सरकारी योजनांचा लाभ घेतल्यास हा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर यशस्वी होऊ शकतो. भारत सरकार आणि विविध राज्य सरकारे पोल्ट्री फार्मिंगसाठी अनुदान, कर्ज, आणि मार्गदर्शन उपलब्ध करून देतात. या लेखात आपण पोल्ट्री फार्मिंग कशी करावी, त्यासाठी किती अनुदान मिळते आणि अर्ज कसा करावा याची सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
पोल्ट्री फार्मिंग म्हणजे काय?
पोल्ट्री फार्मिंग म्हणजे अंडी उत्पादन, मांसासाठी कोंबड्या पाळणे, किंवा इतर उत्पादने (जसे की खत) तयार करण्यासाठी कोंबड्यांचे संगोपन करणे. हा व्यवसाय ग्रामीण तसेच शहरी भागात केला जातो. योग्य नियोजन आणि तांत्रिक ज्ञान असले की हा व्यवसाय अल्प गुंतवणुकीत मोठा फायदा देऊ शकतो.पोल्ट्री फार्मिंग हा एक फायदेशीर व्यवसाय आहे जो कमी गुंतवणुकीतून जास्त फायदा देतो. याचे मुख्य फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- पोल्ट्री फार्मिंगद्वारे अंडी, मांस, आणि खत विक्रीतून नियमित उत्पन्न मिळते.
- अंडी आणि कोंबडी मांसाला नेहमीच मागणी असल्याने बाजारपेठेतील स्थिरता कायम राहते.
- लहान प्रमाणात सुरू करून नंतर व्यवसाय विस्तार करता येतो.
- पोल्ट्री फार्मिंगसाठी केंद्र आणि राज्य सरकारकडून अनुदान आणि कमी व्याजदरावर कर्ज उपलब्ध आहे.
- नाबार्डसारख्या संस्था विशेषतः लघु आणि मध्यम उद्योजकांसाठी कर्ज योजना देतात.
- विशेषतः ग्रामीण भागात, हा व्यवसाय रोजगार निर्मितीसाठी मोठे योगदान देतो.
- पोल्ट्री फार्मिंगसाठी जास्त तांत्रिक कौशल्य आवश्यक नसते.
- यासाठी लहान प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन पुरेसे ठरते.
- पोल्ट्री फार्मिंगमधून जैविक खत तयार होऊन शेतीसाठी वापरता येते.
- पोल्ट्री व्यवसायाचा परतावा (ROI) इतर व्यवसायांपेक्षा जलद मिळतो.
- ६ महिन्यांच्या आत गुंतवणुकीवर नफा मिळण्यास सुरुवात होते.
- शहरी आणि ग्रामीण भागातील लहान जागेतही व्यवसाय करता येतो.
- अंडी आणि कोंबडी मांसाला देशांतर्गत तसेच आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मागणी आहे.
- पोल्ट्री फार्मिंग हा शेतीच्या जोडीला करण्यात येणारा पूरक व्यवसाय आहे.
पोल्ट्री फार्मिंगसाठी सरकारी अनुदान
पोल्ट्री फार्मिंग व्यवसायासाठी केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारे विविध प्रकारचे अनुदान आणि कर्ज योजना पुरवतात.
१. अनुदान रक्कम:
- अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीसाठी: ३५% पर्यंत अनुदान.
- इतर गटांसाठी: २५% पर्यंत अनुदान.
- अनुदानाची मर्यादा: ₹२५,००० ते ₹१० लाखांपर्यंत.
२. राष्ट्रीय कृषी आणि ग्रामीण विकास बँक (नाबार्ड):
- नाबार्डच्या माध्यमातून पोल्ट्री फार्मिंगसाठी विशेष कर्ज योजना राबविल्या जातात.
- कर्जावर व्याज अनुदान आणि सवलती उपलब्ध.
३. राज्यस्तरीय योजना:
- महाराष्ट्र, गुजरात, तामिळनाडू यांसारख्या राज्यांमध्ये स्वतंत्र अनुदान योजना.
- महिलांसाठी आणि लघु उद्योजकांसाठी विशेष योजना.
पोल्ट्री फार्मिंगसाठी आवश्यक गोष्टी कोणत्या?
पोल्ट्री फार्मिंग म्हणजेच कोंबड्या पालन हा एक अत्यंत फायदेशीर व्यवसाय असू शकतो. मात्र, या व्यवसायाला सुरवात करताना काही महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतात. चला तर मग, पोल्ट्री फार्मिंग सुरू करण्यासाठी कोणत्या गोष्टी आवश्यक आहेत, हे जाणून घेऊया.
- जागेची निवड: पोल्ट्री फार्मिंग सुरू करण्यासाठी योग्य जागेची निवड खूप महत्त्वाची आहे. तुम्हाला शेड तयार करण्यासाठी साधारणतः ५ ते १० गुंठे जमीन पुरेशी ठरते. शेड तयार करण्यासाठी ओलसर आणि गारठी नसलेली जागा निवडा. तशाच शहरी भागातही हा व्यवसाय सुरू केला जाऊ शकतो, पण त्यासाठी त्या जागेचा वायुवीजन आणि स्वच्छतेचा विचार करा.
- कोंबड्यांसाठी शेड: कोंबड्यांसाठी शेड असावा लागतो, जो त्यांना सुरक्षित आणि आरामदायक वातावरण देईल. शेडचे आकार व वायुवीजन योग्य असावे लागते. चांगल्या वेंटिलेशनसाठी आणि तापमान नियंत्रित ठेवण्यासाठी फॅन व लाईट्स बसवणे आवश्यक आहे. शेड स्वच्छ ठेवण्यासाठी नियमित कामे करणे महत्त्वाचे आहे.
- पोषण आणि पाणी: कोंबड्यांसाठी नियमित आणि पौष्टिक आहार खूप महत्त्वाचा आहे. योग्य प्रमाणात पोषण, फिड (अन्न) देणे आवश्यक आहे. त्याचप्रमाणे, कोंबड्यांना ताजे आणि स्वच्छ पाणी नियमित दिले पाहिजे. पाणी स्वच्छ ठेवल्याने रोग कमी होतात आणि कोंबड्यांची उत्पादकता वाढते.
- आरोग्य व्यवस्थापन: कोंबड्यांचे आरोग्य राखणे पोल्ट्री फार्मिंगच्या यशासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कोंबड्यांची नियमित तपासणी आणि योग्य लसीकरण करण्याचे महत्त्व आहे. तसेच, त्यांना होणाऱ्या कोणत्याही रोगांचा वेळीच शोध घेऊन उपचार करणे आवश्यक आहे. काही सामान्य रोगांमध्ये कोंबड्यांना ‘बर्ड फ्लू’, ‘Coccidiosis’ आणि ‘Newcastle Disease’ यांचा सामना करावा लागतो. त्यामुळे तुम्हाला या रोगांबद्दल माहिती असणे आणि त्यापासून वाचवण्यासाठी आवश्यक उपाययोजना करणे महत्वाचे आहे. पोल्ट्री फार्मसाठी पशुसंवर्धन विभागाकडून मार्गदर्शन आणि लसीकरणाबाबत मदत मिळवता येते. अशा प्रकारे कोंबड्यांचे आरोग्य उत्तम राखून तुम्ही अधिक उत्पादन घेऊ शकता.
- तंत्रज्ञानाचा वापर: आजच्या काळात पोल्ट्री फार्मिंगमध्ये तंत्रज्ञानाचा वापर खूपच वाढला आहे. साधारणतः, स्वयंचलित खाद्य वितरण यंत्रणा, पाणी पुरवठा यंत्रणा, तापमान नियंत्रण यंत्रणा यांचा वापर फार्मिंग प्रक्रियेत होतो. या तंत्रज्ञानाचा वापर तुमच्या कामाची कार्यक्षमता वाढवतो आणि वेळेची तसेच संसाधनांची बचत होण्यास मदत करतो. उदाहरणार्थ, स्वयंचलित खाद्य वितरण यंत्रणा कोंबड्यांना जेवण वेळेवर आणि समान प्रमाणात पोचवते, ज्यामुळे कोंबड्यांच्या उत्पादनक्षमतेत सुधारणा होते. अशा प्रकारे तंत्रज्ञानाचा वापर करून तुम्ही तुमच्या पोल्ट्री फार्मिंग व्यवसायाला अधिक फायदेशीर आणि कार्यक्षम बनवू शकता.
- खत उत्पादन: पोल्ट्री फार्मिंगमध्ये एक अतिरिक्त फायदे देखील आहे – कोंबड्यांच्या मलमूत्राचा वापर जैविक खत तयार करण्यासाठी करता येतो. हे खत पर्यावरणासाठी अत्यंत फायदेशीर असते आणि शेतकरी त्याचा उपयोग शेतीसाठी करतात. जैविक खतांमध्ये नत्र, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम (NPK) चे प्रमाण चांगले असते, जे पिकांची वाढ आणि उत्पादन क्षमता वाढवते. कोंबड्यांच्या मलमूत्राचा खत म्हणून वापर केल्यामुळे फक्त अतिरिक्त उत्पन्न मिळवता येते, तर पर्यावरणाचाही बचाव होतो.
- वीज पुरवठा: पोल्ट्री फार्मिंगमध्ये वीज महत्त्वाची भूमिका बजावते. शेडमध्ये लाईट्स, पंखे, पाणी पुरवठा यंत्रणा, खाद्य वितरण यंत्रणा आणि इतर उपकरणांसाठी वीज आवश्यक आहे. त्यामुळे तुम्हाला एक स्थिर वीज पुरवठा असावा लागतो. वीज न चालल्यास, फार्ममधील तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित करणे कठीण होईल, ज्यामुळे कोंबड्यांची उत्पादकता कमी होऊ शकते. त्यामुळे, वीज कटौती होणार नाही याची काळजी घेणं महत्त्वाचं आहे. याशिवाय, आपातकालीन परिस्थितींसाठी बॅकअप जेनरेटर ठेवणे देखील आवश्यक आहे, ज्यामुळे वीज न मिळाल्यास फार्ममधील कार्य बंद पडणार नाही.
- बाजारपेठ आणि विक्री योजना: तुमच्याकडे उत्पादन आहे, पण ते विकायचं कसं? हे ठरवणं महत्त्वाचं आहे. स्थानिक बाजार, किराणा दुकाने, सुपरमार्केट्स किंवा ऑनलाईन विक्री यासाठी योजना तयार करा. कोंबडीचे मांस किंवा अंडी विकण्याचे योग्य मार्ग निवडा. पोल्ट्री फार्मिंगमध्ये योग्य जागा, शेड, पोषण, आरोग्य व्यवस्थापन, तंत्रज्ञान, आणि बाजारपेठ यांचा विचार केला जातो. या सर्व गोष्टींचं व्यवस्थित व्यवस्थापन करून तुम्ही पोल्ट्री फार्मिंग सुरू करू शकता. हा व्यवसाय तुमच्यासाठी एक उत्तम मार्ग होऊ शकतो, जर तुम्ही त्यात लक्षपूर्वक काम केले आणि योग्य मार्गदर्शन घेतले.
कोंबड्यांचे प्रकार आणि कोणत्या कोंबड्या निवडाव्या?
पोल्ट्री फार्मिंगमध्ये कोंबड्यांचे विविध प्रकार उपलब्ध आहेत. प्रत्येक प्रकाराचा उपयोग वेगळ्या उद्दिष्टासाठी होतो. म्हणूनच, तुम्ही कोंबडी पालन करत असताना, तुम्हाला तुमच्या उद्दीष्टानुसार योग्य कोंबड्यांचा प्रकार निवडणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. चला तर, जाणून घेऊया कोंबड्यांचे प्रमुख प्रकार:
१. ब्रॉयलर कोंबड्या (Broiler Chickens): ब्रॉयलर कोंबड्या मुख्यतः मांस उत्पादनासाठी पालन केल्या जातात. या कोंबड्या झपाट्याने वाढतात आणि त्यांची मांसलता चांगली असते. त्यांना केवळ मांस उत्पादनासाठी नाही, तर त्यांचं पाळण्याचं प्रमाणही अधिक आहे. जर तुमचा उद्दीष्ट मांस उत्पादन करणे असेल, तर ब्रॉयलर कोंबड्यांचा निवड योग्य आहे. या कोंबड्यांचा वाढीचा वेग साधारणपणे ४-६ आठवड्यांमध्ये पूर्ण होतो, त्यामुळे तुम्हाला अल्प वेळात उत्पादन मिळवता येते.
२. लेयर कोंबड्या (Layer Chickens): लेयर कोंबड्या मुख्यतः अंडी उत्पादनासाठी पाळल्या जातात. या कोंबड्या दीर्घकाळ अंडी देतात, त्यामुळे त्यांचा निवड अंडी उत्पादनासाठी योग्य आहे. लेयर कोंबड्यांची शारीरिक रचना ब्रॉयलर कोंबड्यांपेक्षा कमी मांसल असते, परंतु त्यांची अंडी उत्पादन क्षमता अत्यंत चांगली असते. तुम्हाला चांगली अंडी उत्पादन हवी असल्यास, लेयर कोंबड्यांचा पालन करणे उपयुक्त ठरेल. या कोंबड्यांचे अंडे उत्पादन क्षमता २५-३० आठवड्यांमध्ये सुरू होते.
जर तुम्हाला मांस उत्पादन हवं असेल, तर ब्रॉयलर कोंबड्यांची निवड करा. परंतु, जर तुमचा उद्दीष्ट अंडी उत्पादन असं असेल, तर लेयर कोंबड्यांची निवड तुमच्यासाठी अधिक फायदेशीर ठरेल.
सरकारी अनुदान लाभ कसा घ्या?
पोल्ट्री फार्मिंगसाठी सरकार विविध योजनांद्वारे अनुदान उपलब्ध करून देते. हे अनुदान तुम्हाला तुमच्या व्यवसायाला सुरुवात करण्यासाठी किंवा त्यात विस्तार करण्यासाठी मदत करू शकतात. सरकारी अनुदान प्राप्त करण्याची प्रक्रिया सोपी असली तरी, त्यासाठी काही महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतात. चला, जाणून घेऊया पोल्ट्री फार्मिंगसाठी सरकारी अनुदान कसा मिळवायचा:
- योग्य योजना निवडा: तुम्हाला पोल्ट्री फार्मिंगसाठी सरकारी अनुदान मिळवायचं असेल तर, सर्वप्रथम तुम्ही त्यासाठी योग्य योजना निवडली पाहिजे. भारत सरकार आणि राज्य सरकार अनेक योजनांद्वारे पोल्ट्री फार्मिंगला प्रोत्साहन देतात. काही लोकप्रिय योजनांमध्ये “प्रधानमंत्री रोजगार निर्माण योजना (PMEGP)”, “नॅशनल एक्शन प्लॅन फॉर पोल्ट्री”, आणि “राष्ट्रीय पोल्ट्री विकास योजना” यांचा समावेश आहे. यापैकी योग्य योजना निवडणे हे अनुदान मिळवण्यासाठी आवश्यक आहे.
- अर्जाची प्रक्रिया: एकदा तुम्ही योग्य योजना निवडल्यानंतर, त्यासाठी अर्ज प्रक्रिया सुरू करावी लागते. अर्ज प्रक्रिया ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन होऊ शकते, यावर योजना आणि राज्यावर अवलंबून असते. ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया संबंधित सरकारी वेबसाइटवर उपलब्ध असते. ऑफलाइन अर्जासाठी, तुम्हाला संबंधित विभागाच्या कार्यालयात जाऊन फॉर्म भरावा लागेल. अर्जामध्ये तुमच्या पोल्ट्री फार्मिंगबद्दल सर्व आवश्यक माहिती, खर्चाचा अंदाज, कर्जाची रक्कम इत्यादी समाविष्ट करावी लागते.
- पात्रता मानदंड: सर्व योजना काही प्रमाणात पात्रता मानदंड ठेवतात. यामध्ये तुमच्या क्षेत्रातील व्यवसाय, तुमची शैक्षणिक पात्रता, अनुभव, कर्जासाठी पात्रता, आणि इतर काही अटींचा समावेश असतो. पोल्ट्री फार्मिंगसाठी अनुदान मिळवण्यासाठी तुम्ही किमान एक वर्षाचा अनुभव असलेला व्यावसायिक असावा लागतो. तसेच, तुमच्या परिसरात फार्म असावा आणि सरकारी नोंदणी असणे आवश्यक आहे.
- कर्जाचा भाग: काही योजनांमध्ये अनुदानाच्या ५०-७५% पर्यंत कर्ज दिलं जातं, आणि उर्वरित रक्कम अनुदान म्हणून दिली जाते. तुम्हाला कर्ज घेण्यासाठी संबंधित बॅंक किंवा वित्तीय संस्थेच्या कर्ज योजनेत सहभागी होण्याची आवश्यकता असू शकते. कर्जाच्या पुनर्भरणाची प्रक्रिया सरकार निश्चित करत असते.
- आवश्यक कागदपत्रे: सरकारी अनुदान मिळवण्यासाठी काही कागदपत्रे आवश्यक असतात. यामध्ये तुमच्या व्यवसायाचे नोंदणी प्रमाणपत्र, आधार कार्ड, बँक खात्याची माहिती, व्यवसायाची किंमत याचा समावेश असतो. काही योजनांमध्ये तुमच्या स्थानिक सरकारी कार्यालयाचे प्रमाणपत्र देखील आवश्यक असू शकते.
- अनुदान स्वीकृती आणि वितरण: अर्ज प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर, संबंधित विभाग किंवा बॅंक तुमच्या अर्जाची तपासणी करते. सर्व कागदपत्रे आणि माहिती योग्य असले, तर अनुदान मंजूर केले जाते. मंजुरीनंतर, तुमच्या बँक खात्यात किंवा संबंधित संस्थेमध्ये अनुदानाची रक्कम जमा केली जाते.
- नियमित मापदंड आणि तपासणी: अनुदान मिळवून पोल्ट्री फार्मिंग सुरू केल्यानंतर, तुम्हाला काही अटींना पाळावे लागते. यामध्ये व्यावसायिक क्षमता आणि उत्पन्न यावर नियमितपणे तपासणी केली जाते. काही योजनांमध्ये अनुदान मिळाल्यानंतर तुमच्या व्यवसायाची प्रगती तपासली जाते.सरकारी अनुदान प्राप्त करणे पोल्ट्री फार्मिंग व्यवसाय सुरु करणाऱ्यांसाठी एक मोठे सहाय्यक ठरू शकते.
हे हि वाचा !
