आई होणं ही प्रत्येक स्त्रीसाठी आयुष्यातील एक खास आणि भावनिक अनुभूती असते. गर्भावस्थेचा काळ हा जितका आनंददायी असतो, तितकाच तो काळजी घेण्याचा ही असतो. या काळात महिलेला केवळ शारीरिकच नाही, तर मानसिक, आर्थिक आणि सामाजिक आधाराचीही गरज असते. आपल्या देशात आणि विशेषतः महाराष्ट्र राज्यात सरकारने गर्भवती महिलांसाठी अनेक योजना सुरू केल्या आहेत, ज्यामुळे त्या महिलांना आर्थिक मदत, आरोग्य सेवा आणि पोषण आहार मिळतो. या योजनांचा उद्देश म्हणजे — आई आणि बाळ दोघांचं आरोग्य सुधारावं, मातृत्व सुखद व्हावं, आणि गरजू महिलांनाही मूल सुरक्षितपणे जन्माला घालता यावं.
ही माहिती फक्त योजनांची यादी नाही, तर एका आईच्या सुरक्षेची आणि सन्मानाची जाणीव आहे — म्हणूनच आज आपण जाणून घेणार आहोत, की महाराष्ट्रात गर्भवती महिलांसाठी कोणत्या योजना उपलब्ध आहेत, आणि त्याचा लाभ कसा घ्यायचा.
गरोदर माता योजना म्हणजे काय आणि त्याचे फायदे काय आहेत?
गरोदर माता योजना ही महाराष्ट्र शासनाच्या आरोग्य विभागाने सुरू केलेली एक महत्वाची योजना आहे, जी मुख्यतः ग्रामीण व शहरी भागातील गर्भवती महिलांना पोषण आणि आरोग्य सेवा देण्यासाठी तयार करण्यात आली आहे. गरोदर असताना महिलांना योग्य आहार, वेळेवर तपासणी, औषधे आणि योग्य आरोग्य मार्गदर्शन मिळावं, जेणेकरून आई व बाळ दोघंही निरोगी राहतील.
गरोदर माता योजनेचे मुख्य फायदे:
1. मोफत आरोग्य तपासणी: प्रत्येक गरोदर महिलेला प्राथमिक आरोग्य केंद्रात (PHC) किंवा उपकेंद्रात नियमित तपासणी मोफत केली जाते.
2. लोह व फोलिक अ‍ॅसिड (Iron + Folic Acid) गोळ्या: गर्भधारणेच्या काळात महिलांमध्ये रक्ताची कमतरता होऊ नये म्हणून आवश्यक औषधे मोफत दिली जातात.
3. T.T. इंजेक्शन: टेटनसपासून बाळ आणि आईला संरक्षण मिळण्यासाठी T.T. इंजेक्शन दिलं जातं.
4. मोफत पोषण आहार (THR – Take Home Ration): आंगणवाडी केंद्रामार्फत दरमहा ठराविक प्रमाणात पोषणयुक्त रेशन (दळलेले अन्नधान्य, डाळी, तेल वगैरे) दिलं जातं.
5. संस्थात्मक प्रसूतीस प्रोत्साहन: गरोदर मातेला हॉस्पिटलमध्ये सुरक्षित प्रसूतीसाठी प्रोत्साहित केलं जातं आणि काही योजनांतर्गत (जसं की JSY) आर्थिक मदत देखील दिली जाते.
6. आरोग्य शिक्षण आणि मार्गदर्शन: गर्भावस्थेतील काळजी, आहार, व्यायाम, बाळंतपणानंतरची काळजी याबाबत माहिती दिली जाते
कोण लाभ घेऊ शकते?
- नियमित आरोग्य तपासणी आणि ANC रजिस्ट्रेशन केलेली
- 18 वर्षांपेक्षा जास्त वयाची गर्भवती महिला
- महाराष्ट्राची रहिवासी असलेली
- पहिले किंवा दुसरे बाळ असलेली
महाराष्ट्रात गर्भवती महिलांसाठी योजना यादी:
| योजनेचे नाव | उद्देश | फायदे |
|---|---|---|
| 1. प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना (PMMVY) | पहिल्यांदा गर्भधारणा झालेल्या महिलांना आर्थिक मदत | ₹5,000 स्टेजनुसार दिलं जातं |
| 2. जननी सुरक्षा योजना (JSY) | संस्थात्मक (हॉस्पिटलमध्ये) सुरक्षित बाळंतपण प्रोत्साहन | ₹1,000–₹1,400 पर्यंत आर्थिक मदत |
| 3. गरोदर माता योजना (राज्य योजना) | मोफत तपासणी, पोषण आहार, औषधे | पोषण आहार, औषधं, लोह गोळ्या, इंजेक्शन |
| 4. राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियान (POSHAN Abhiyaan) | गरोदर महिलांमध्ये कुपोषण कमी करणे | Anganwadi तर्फे Take Home Ration (THR), पोषण शिक्षण |
| 5. किशोरी शिबीर / ममता सप्ताह | गर्भवती महिलांना आरोग्य शिक्षण व तपासणी | आरोग्य तपासणी, T.T. इंजेक्शन, सल्ला |
| 6. जननी शिशु सुरक्षा कार्यक्रम (JSSK) | गर्भवती महिला व नवजात बाळासाठी मोफत सेवा | हॉस्पिटलमध्ये मोफत औषधे, तपासणी, वाहतूक |
| 7. महात्मा ज्योतिबा फुले जनआरोग्य योजना (MJPJAY) | गरीब कुटुंबासाठी मोफत आरोग्य सेवा (प्रसूतीसह) | खासगी हॉस्पिटलमध्ये मोफत डिलिव्हरी, उपचार |
| 8. मातृत्व अभियान (Pradhan Mantri Surakshit Matritva Abhiyan – PMSMA) | प्रत्येक महिन्याच्या 9 तारखेला विशेष आरोग्य तपासणी | गर्भवती महिलांसाठी मोफत ANC तपासणी |
या योजना कुठे उपलब्ध असतात?
| योजनेचे नाव | योजना कुठे मिळते? |
|---|---|
| 1. प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना (PMMVY) | जवळच्या आंगणवाडी केंद्र, आरोग्य उपकेंद्र, किंवा महिला व बाल विकास विभाग कार्यालयात |
| 2. जननी सुरक्षा योजना (JSY) | सरकारी रुग्णालय, PHC, ग्रामीण रुग्णालय, आणि ASHAs (आरोग्य सेविका) यांच्यामार्फत |
| 3. गरोदर माता योजना (राज्य योजना) | प्राथमिक आरोग्य केंद्र (PHC), उपकेंद्र, किंवा आंगणवाडी केंद्रात |
| 4. राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियान (POSHAN Abhiyaan) | आंगणवाडी केंद्रांवरून, पोषण आहार व माहिती मिळते |
| 5. किशोरी शिबीर / ममता सप्ताह | ग्रामपंचायत, आरोग्य केंद्र, किंवा विशेष आयोजन ठिकाणी दर महिन्याला |
| 6. जननी शिशु सुरक्षा कार्यक्रम (JSSK) | शासकीय रुग्णालयांमध्ये (District Hospital, PHC, CHC) मोफत सेवा |
| 7. महात्मा ज्योतिबा फुले जनआरोग्य योजना (MJPJAY) | नोंदणीकृत खासगी रुग्णालये (MJPJAY वेबसाइटवर लिस्ट आहे) |
| 8. सुरक्षित मातृत्व अभियान (PMSMA) | प्रत्येक महिन्याच्या 9 तारखेला सरकारी हॉस्पिटल, PHC, किंवा आरोग्य केंद्रांवर तपासणी शिबिर |
कुठे आणि कसा लाभ घ्यायचा?
महाराष्ट्र शासन आणि भारत सरकारच्या गर्भवती महिलांसाठी असलेल्या विविध योजनांचा लाभ घेण्यासाठी महिलांना फार मोठी प्रक्रिया पार पाडावी लागत नाही. ही प्रक्रिया सोपी आणि स्थानिक स्तरावरच पूर्ण होणारी आहे. गरज आहे फक्त योग्य माहिती, आवश्यक कागदपत्रं आणि संपर्क साधण्याची.
1. जवळच्या आंगणवाडी केंद्राशी संपर्क करा:
बहुतेक योजना (जसे की प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना, गरोदर माता योजना, पोषण अभियान) या आंगणवाडी केंद्रामार्फत चालवल्या जातात.
महिलेनं आपल्या गावातील किंवा परिसरातील आंगणवाडी सेविकेशी संपर्क साधावा. तिथे ती नोंदणी फॉर्म, आरोग्य तपासणीची माहिती, पोषण आहार वितरणाचे वेळापत्रक याबाबत मार्गदर्शन करते.
2. प्राथमिक आरोग्य केंद्र (PHC) किंवा उपकेंद्रामध्ये नोंदणी करा:
जननी सुरक्षा योजना, सुरक्षित मातृत्व अभियान (PMSMA), जननी शिशु सुरक्षा कार्यक्रम (JSSK) यांसाठी, महिलेनं गर्भवती असल्याचं प्रथम तपासणीनंतर दाखला (ANC रजिस्ट्रेशन) मिळवावं लागतो.
ही नोंदणी PHC मध्ये केली जाते, जिथे पुढील सर्व तपासण्या, औषधं, इंजेक्शन, आणि डिलिव्हरीसाठी सल्ला दिला जातो.
3. आवश्यक कागदपत्रांची तयारी करा:
बहुतेक योजनांसाठी खालील कागदपत्रांची गरज असते:
- आधार कार्ड
- बँक खात्याचं पासबुक (PMMVY, JSY साठी अनिवार्य)
- ANC नोंदणी कार्ड (Mother Card)
- राशन कार्ड / कुटुंबाचा ओळखपत्र
- रहिवासी प्रमाणपत्र (जर लागू असेल तर)
4. लाभ मिळाल्यावर काय मिळतं?
- PMMVY अंतर्गत ₹5000 आर्थिक मदत तीन टप्प्यांमध्ये थेट बँक खात्यावर जमा होते.
- JSY योजनेत संस्थात्मक डिलिव्हरीनंतर ₹1400 पर्यंत रक्कम मिळते.
- गर्भवती मातांना Take Home Ration (THR) दरमहा दिलं जातं.
- आरोग्य तपासणी, औषधं, इंजेक्शन, हॉस्पिटलमध्ये प्रसूतीसाठी मोफत सेवा मिळतात (JSSK अंतर्गत)
5. मदतीसाठी कोणी संपर्क करावा?
- आशा वर्कर (गावपातळीवर)
- आंगणवाडी सेविका
- PHC मधील आरोग्य सेविका किंवा ANM
- तालुका आरोग्य अधिकारी कार्यालय
- महिला व बाल विकास प्रकल्प अधिकारी (CDPO)
संपर्क साधण्यासाठी उपयोगी वेबसाइट्स:
| योजना | वेबसाइट |
|---|---|
| PMMVY | pmmvy-cas.nic.in |
| JSY | nrhm.gov.in |
| MJPJAY | mjpjay.gov.in |
| POSHAN | poshanabhiyaan.gov.in |
या लेखाच्या माध्यमातून Mahitia1.in टीमने “महाराष्ट्रात गर्भवती महिलांसाठी कोणत्या योजना आहेत। संपूर्ण माहिती मराठीत।” व आवश्यक लिंक विषयी माहिती देण्याचा पर्यन्त केला आहे तुम्हाला या व्यतिरिक्त अजून काही माहिती हवी असल्यास तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून कळवू शकता व अश्याच अभ्यासपूर्ण महितीसाठी तुम्ही आमच्या What’s App group- शासकीय नोकरी & योजना ग्रुप – (लिंकवर क्लिक करून) जॉइन करू शकता. ग्रुप च्या माध्यमातून आम्ही अश्याच नोकरी, शिक्षण, शासकीय योजना आणि सर्वांसाठी आरोग्य विषयावर लेख घेऊन येत असतो.
